1668 Kuzey Anadolu depremi
  | |
| Yerel tarih | 17 Ağustos 1668[1] |
|---|---|
| Büyüklük | 7.8–8.0 Ms[1] |
| Merkez üs | Ladik Gölü[1] |
| Fay | Kuzey Anadolu Fay Hattı[1] |
| Tür | Yanal atımlı fay kayması[1] |
| Maks. şiddet | IX (Çok yıkıcı)[1] |
| Tsunami | Evet[1] |
| Artçı şok | Altı ay boyunca devam etti[1] |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler |  Osmanlı İmparatorluğu/Kuzey Anadolu |
| Kayıplar | 8.000 ölü[1] |
1668 Kuzey Anadolu Depremi, 17 Ağustos 1668 tarihinde Kuzey Anadolu'da oluşan çok şiddetli bir depremdi. Dünya'nın büyük depremleri arasında sayılan bu deprem, Anadolu coğrafyasında bilinen en büyük deprem olarak tarihe geçmiştir ve 1668 yılında Dünya'nın çeşitli yerlerinde gerçekleşen 8 Richter ölçeğindeki deprem felaketlerinden birisidir. Depremin merkez üssü Ladik Gölü'nün güney kıyısındaydı.[1]
17 Ağustos 1668'de sabaha karşı, Kuzey Anadolu Fay Hattının 600 km'lik bir bölümü, büyük bir depremle sarsıldı.[1] Tahmini büyüklüğü 7,8–8,0 Ms aralığındaydı ve Mercalli şiddet ölçeğinde IX'du.[1] Depremin merkez üssü, Ladik Gölü'nün güney kıyısındaydı.[1] En batıda Bolu'dan en doğuda Erzincan'a kadar geniş çapta hasara neden oldu ve yaklaşık 8.000 ölümle sonuçlandı. Bu deprem Türkiye'de bilinen en güçlü depremdir.[2][3]
Tektonik durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuzey Anadolu, esas olarak Anadolu Levhası ile Avrasya Levhası, transform fay sınırının arasında yer alır. Avrasya Levhası'na göre Anadolu Levhası, Arap Levhası'nın kuzeye doğru devam eden hareketiyle batıya doğru zorlanmaktadır. Bu hareket, büyük bir (sağ yanal) yanal atımlı fay sistemi olan Kuzey Anadolu Fay Hattı tarafından barındırılmaktadır. 1.500 km uzunluğundaki Kuzey Anadolu Fay Hattı, doğuda Karlıova Üçlü Kavşağı'ndan batıda Ege Denizi'ne kadar uzanır. Ayrıntılı olarak fay birçok ayrı parçadan oluşur. Bu fay hattının bazı bölümlerindeki hareket, birçok büyük ve zarar verici depreme neden olmuştur. Onlarca yıl sürebilen, genel olarak batıya doğru yayılan deprem dizileri oluşturma eğilimindedirler. En son deprem dizisi 1939 Erzincan depremiyle başlamış, 1942, 1943, 1944, 1949, 1951, 1957, 1966, 1967, 1992 ve 1999'da iki büyük depremle devam etmiştir.[4]
Deprem
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarihsel kayıtların analizi, 17 Ağustos depreminden önce, kırılma bölgesinin batı ucunda bir dizi öncü depremlerin yaşandığını göstermektedir. Ana şok çok büyüktü ve tahmini büyüklüğü 7,8 Ms (yoğunluk VI'nın sallanmasından etkilenen alanın boyutuna göre) ile 8,0 Ms (yorumlanan kırılma uzunluğuna göre) arasında değişiyordu.[5] Kuzey Anadolu Fay Hattının bu bölümünün kırılma uzunluğu 380 km[1] ile 600 km arasında değişmektedir.[5] Tokat'da depremi, en az altı ay artçı depremler izledi.[3]
Depremin tam tarihinin, şiddetinin ve uzunluğunun kanıtı, birçok yerde fay boyunca hendek açılarak bulunmuştur. Kuzey Anadolu Fay Hattının 600 km'lik bu bölümü boyunca, birkaç küçük kırılma ve yerel deprem yerine, tek bir büyük kırılma ve deprem olduğu varsayımına dayanılmaktadır, ancak bu fayın Niksar'da 10 km'lik büyük bir genişleme sıçraması (yanal kayma) boyunca, yayılan bir kırılma gerektirecektir. Çoğu depremin yaklaşık 5 km'den daha fazla zıplayamadığına dair dinamik kırılma modellemesi ile desteklenen geçmiş olaylardan elde edilen kanıtlara rağmen, 2001 Kunlun depremi çok daha geniş bir sıçrama boyunca yayıldığının açık kanıtlarını göstermektedir ve bu diğer modeller tarafından desteklenmiştir: olgun fay sistemlerinde kırılmaların 8 km veya daha fazla sıçrayabileceğini öne süren daha fazla sayısal modelleme vardır.[6]
1668 depremi; 1719, 1754, 1766, 1859 ve 1894'teki depremler de dahil olmak üzere, 19. yüzyıla kadar devam eden, çoğunlukla batıya doğru yayılan bir deprem dizisinin muhtemelen ilki olarak kabul edilir.[7]
Kayıplar ve hasar
[değiştir | kaynağı değiştir]Bolu şehrinin depremde neredeyse tamamen yıkıldığı ve 1.800 kişinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. Ayrıca fay boyunca daha doğuda ciddi hasar meydana geldi ve Merzifon ile Niksar arasında 6.000 kayıp daha belirtiliyor.[8] Bolu'dan Erzincan'a kadar ve Karadeniz kıyısı boyunca çeşitli noktalarda da bazı hasarlar olduğu belirtiliyor. Samsun Kalesi'nin surları ve kuleleri hasar görmüş ve yapının bazı bölümleri yıkılmıştır.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j k l m n "Tarihsel Depremler". Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ United States Geological Survey. "Historic Worldwide Earthquakes". 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ a b c Ambraseys, N. (2009). Earthquakes in the Mediterranean and Middle East: A Multidisciplinary Study of Seismicity up to 1900. Cambridge University Press. ss. 512-515. ISBN 9781316347850. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Stein, R. S.; Barka, A. A.; Dieterich, J. H. (1997). "Progressive failure on the North Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering". Geophysical Journal International. 128 (3): 594-604. Bibcode:1997GeoJI.128..594S. doi:10.1111/j.1365-246x.1997.tb05321.x.
- ^ a b Albini, P.; Musson, R.M.W.; Gomez Capera, A.A.; Locati, M.; Rovida, A.; Stucchi, M.; Viganò, D. (October 2013). "Global Historical Earthquake Archive and Catalogue (1000-1903)" (PDF). GEM Technical Report 2013-01 V1.0.0. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Zabci, C.; Akyüz, H. S.; Karabacak, V.; Sançar, T.; Altunel, E.; Gürsoy, H.; Tatar, O. (2011). "Palaeoearthquakes on the Kelkit Valley Segment of the North Anatolian Fault, Turkey: Implications for the Surface Rupture of the Historical 17 August 1668 Anatolian Earthquake" (PDF). Turkish Journal of Earth Sciences. 20: 411-427. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ Şengör, A.M.C.; Tüysüz, O.; İmren, C.; Sakınç, M.; Eyidoğan, H.; Görür, N.; Le Pichon, X.; Rangin, C. (2005). "The North Anatolian Fault: A new look". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 33: 37-112. Bibcode:2005AREPS..33...37S. doi:10.1146/annurev.earth.32.101802.120415.
- ^ Gündüz, A.; Türkmen, S.; Eryiğit, U.; Karaca, Y.; Aydın, M. (2013). "Is Turkey an Earthquake Country?". The Journal of Academic Emergency Medicine. 12: 33-37. doi:10.5152/jaem.2013.012.